d'n HaDeejer maart 2024

36 - d’n HaDeejer Het landgoed Zwanenburg Toen Josephus de Kuijper Zwanenburg kocht, was het landgoed ongeveer 15 ha groot; zijn zoons Edouard en Victor begonnen al met uitbreiding. Toen mijn vader in 1959 het erfde van mijn grootouders, bezat hij ongeveer 45 ha, verdeeld over vier pachtboerderijen (De Molenhoeve, Zwanenburgseweg 1, 6 en 10) en uiteraard het kasteeltje (Zwanenburgseweg 8). Kort daarna werden De Molenhoeve en Zwanenburgseweg 1 verkocht en pas in 2015 Zwanenburgseweg 10. Het huidige grondbezit bestaat uit 15 ha met het kasteeltje en de aangebouwde pachthoeve, verdeeld in twee eenheden (Zwanenburgseweg 6 en 6a). Het recht van Zwaandrift Het recht van zwaandrift om zwanen te mogen houden, is een oud regaal recht uit het Heilig Roomse Rijk. In de middeleeuwen werd het recht van Zwaandrift in het grootste deel van Europa als een regaal recht verleend, meestal aan de hogere adel. Regaal wil zeggen dat dit recht alleen verleend werd door de landsheer zelf. In Brabant dus door de Hertog. Het eten van zwaan werd in die tijd beschouwd als een dure delicatesse, wat eveneens een voorrecht van de elite was. De Zwanenbroeders Vanuit deze achtergrond wilden de broeders van de Illustre Lieve Vrouwe Broederschap in ’s-Hertogenbosch (ook wel “De Zwanenbroeders”), dan ook heel graag zwaan eten. Vooral om hun hoge status te bevestigen en te behouden. Zij werden zelfs ter tafel geroepen door het luiden van de grote kerkklokken van de St Jan: ”Item den costeren dan dat sij beijden mitten beyeren doe men den swaen at” 3). De hele stad moest weten dat de hoge heren hun zwaan gingen verorberen. Zwanenburg is nooit de hoofdzetel van de heerlijkheid Dinther geweest, maar wel altijd een woning voor de lagere adel. Het is dan ook heel bijzonder dat een bezit als “’t Goet te Boeghe” (Zwanenburg), het hoge recht van Zwaandrift kreeg toebedeeld: “En alden hooren en houden en twee paer Swaenen op ter Aa” 4). De “hogere Heer” die er destijds woonde, was Johanna van der Leck, Vrouwe van Heeswijk, Dinther en Asten. Het regale recht van “Swaendrift” kon Johanna van der Leck niet zelf geven en dit blijkt ook uit de “verheff ofte beleenbrieff” gedateerd ’21 mert 1455’, waarin werd vermeld dat zij dit deed “met consent des hofs van Brabant” 5). Een latere eigenaar van ’t Goet te Boeghe, Gijsbrecht van der Schout, was dermate trots op het bezit van het hoge recht van Zwaandrift, dat hij rond 1640 de naam “Zwanenburg” aan het huis en landgoed heeft gegeven. Hoewel het lidmaatschap van de Illustre Lieve Vrouwe Broederschap vanaf de 14e eeuw als een rode draad door de lijst met eigenaren van Zwanenburg loopt (zelfs tot op de dag van vandaag), is er voor zover bekend nooit een zwaan uit de zwaandrift van Zwanenburg bij de broederschap op tafel gekomen. De Pluimgraaf Degene die het recht van zwaandrift bezit wordt een pluimgraaf genoemd. 6) Steden en grote heerlijkheden, die het recht bezaten, stelden een Pluimgraaf aan om het recht in hun gebied te handhaven. Pluimgraaf is uitdrukkelijk geen adellijke titel, maar vergelijkbaar met “Dijkgraaf”. Op momenten dat ik even niet word gehinderd door bescheidenheid wil ik mij gekscherend nog wel eens “Pluimgraaf van Zwanenburg” noemen. Aankondiging van de openbare veiling in april 1835 1) Ir. R. Gruben en Dr. Ir. D.B.M. Hermans “de bouwgeschiedenis van het Slotje Zwanenburg”, in “Het Brabants Kasteel” ISSN 0928-6004. Pag. 36 e.v. (bestelbaar bij Eugène) 2) Bosch protocol 1505 folio 365 e.ev . en Mr. E.W. Klop, “Eigendoms- en bewoningsgeschie- denis Zwanenburg”, in “Het Brabants Kasteel” ISBN 0928-6004. Pag. 16 e.v. (bestelbaar bij Eugène) 3) Archief Illustre Lieve Vrouwe Broederschap, rekeningen 1418-1419. 4) F.C.J. Ketelaar, “Oude zakelijke rechten, vroeger, nu en in de toekomst”, Universitaire Pers Leiden, Tjeenk Willink 1978, p. 122. 5) BHIC 7700/45, schepenprotocol Veghel. 6) Wikipedia en AGNUS KRIJNEN, Geschiedenis van het gebruik van het zwanenwater: Het zwanenwater (deel 7). De Clock van Callens-Ooghe 17. Tijdschriften Regionaal Archief Alkmaar (1 maart 1989).