d'n HaDeejer oktober 2024

d’n HaDeejer - 33 ‘Midden op een akker, niet ver van Kasteel Heeswijk in Noord-Brabant, staat een monumentje, waarvan de bakste- nen voet is versierd met guirlandes. Het wordt bekroond door een ronde, spits toelopende pilaar.‘ Zo lezen we in ‘Het merckwaerdigste meyn betekent’ van Jan Bouman, uitge- geven in 1969. Bouman vervolgt: ’Geen opschrift of jaartal vertelt iets over de betekenis van het vreemde monument. Men zeg dat de zuil in de vorige eeuw dienst deed als vlag- genmast. Wanneer de gouverneur op zijn kasteel was, werd hier de vlag gehesen, voor de pachters het teken dat de baron wel te spreken was.’ Nu is de naald weg. Bliksem Rien de Visser, die opgroeide op het kasteel, heeft nu als topobiograaf zo zijn vraagtekens. “Een mooi verhaal van die ‘standaard’, maar de baron had toen nog maar een paar pachters. Niets wijst trouwens op die functie. De naald had oorspronkelijk een soort bokaal als bekroning. Rond 1953 wordt de naald door bliksem getroffen en kasteelmetse- laar Marinus Arts smeert het monumentje opnieuw af en vervangt de ijzeren bokaal door een stenen bol.” Een ander verhaal dat de ronde deed, was dat de monumentale zuil was opgericht ter herinnering aan Napoleon, die hier zijn troepen inspecteerde. In ‘Noord-Brabant een gewest in opkomst’ (1949) komt dr. H. van Veldhoven echter niet verder dan dat het verhaal gaat: ’In de Franse tijd hield Pichegru hier (op het kasteel, red.) ver- blijf en ook Napoleon vertoefde er. Men vertelt nu nog, dat de keizer, staande tegenover het kasteel, vanaf ‘De Kameren’ zijn troepen inspecteerde. Op deze plaats werd later een gedenknaald opgericht.’ In ’Landgoederen in Noord-Brabant’ (2012) van Brabants Landschap spreekt Thijs Caspers duidelijke taal! Heeswijk was een van de eerste plaatsen in tegenwoordig Nederland waar de Fransen een vrijheidsboom plantten. ‘De Fransen plantten niet alleen bomen, maar ook vlaggen. Tegenover het kasteel verrees een bakstenen voet, getooid met guirlandes met daarop een spits toelopende pilaar die als vlaggenmast dienst deed. De vlag werd onder meer uitge- hangen toen Napoleon zijn troepen in deze omgeving kwam inspecteren. (De ‘Naald van Pichegru’ is tegenwoordig helaas een vervallen monument).’ Zeelse Hoeve Ook de Napoleon-versie bestrijdt Rien: ”De naald zal abso- luut niet door de Fransen zijn geplaatst of verwijzen naar Napoleon, althans niet als hommage. Nota bene Napoleon had de gouverneur haast alle adellijke rechten afgenomen. Zou hij diens naald in ere hebben gehouden? Een realisti- scher scenario is dat de gouverneur de Naald van Heeswijk oprichtte juist tegen Napoleon. Je maintiendrai! Ik zal hand- haven! Liet baron André zich daarbij niet inspireren door ‘De Naald van Waterloo’, die in 1820 in een zichtas van Paleis Soestdijk was opgericht? Woonpaleis van zijn grote vriend Willem II, die hij had geholpen in de strijd tegen Napoleon en die hem in 1842 zou verheffen tot Opperschenker. De Naald van Heeswijk stond in een zichtas van de kasteelsalon, met toen nog een groot balkon.” Het monumentje was geplaatst aan de rand van een akker, pal aan een zandweggetje. Dat weggetje was op dat moment nog de doorgaande weg van Middelrode naar Heeswijk, en liep via het erf van de ‘Zeelse Hoeve’, (de voormalige pacht- boerderij van familie Van Kessel, nu herdenkingscentrum in aanbouw) langs waar nu Dick Rakhorst woont naar de toen- malige Donkeren Dijk, nu Veldstraat. De beklinkerde Gouver- neursweg met Z-bocht is van iets later. Door de aanleg van de Gouverneursweg en de aanplant van de bomenlaan kreeg de naald een geheel andere ruimtelijke context. Onder het maaiveld Rien: “Toen ik rond 1965 het monumentje fotografeerde, was het al flink gehavend. In 1970 deed dorpsarchitect Loek van de Veerdonk een schriftelijk verzoek aan de gemeente om het monumentje te laten restaureren. Er werd geen actie ondernomen. In 2013 heb ik nog foto’s genomen van de res- tanten. Wat er van de naald over was, verdween kort daarna. Niets op deze plek verwijst er nog naar. Misschien wel nog ondergronds? Volgens een ander sterk verhaal zou hier de onderaardse gang van het kasteel uitkomen… ” Navraag bij de huidige pachter geeft ook geen soelaas. Toen Peter van der Doelen zo’n 15 jaar geleden de pacht van Van Kessel overnam, was er volgens ‘Peer’ niet veel meer van over dan wat kleine brokstukken, die je zo met de hand kon verpulveren. Alle verwoeste pogingen van Rien de Visser ten spijt, waarom baron André dit merkwaardig monument rond 1838 oprichtte, zal vast een raadsel blijven. Maar het mooie hiervan is dan wel weer, het is kostelijk voer voor nieuwe verhalen. En daar houden wij van bij D’n HaDeejer! De Naald